fot. Tradycyjne domy z bali drewnianych
Od najdawniejszych czasów drewno było wykorzystywane do budowy domów. Jest to materiał nadzwyczaj trwały, lekki, dobrze izolujący pod względem ciepła i odporny na działanie środowisk agresywnych. To jedyny materiał, który jednocześnie łączy w sobie: właściwości izolatora i materiału konstrukcyjnego zdolnego do oddychania. Domy drewniane wykonane z grubych, prawdziwych bali nie wymagają dodatkowego ocieplenia, stała wilgotność we wnętrzu utrzymywana jest przez ściany, które pochłaniają lub oddają część wilgoci zawartej w powietrzu – zapewniając specyficzny mikroklimat. Dodatkowym atutem jest wygląd. Domy z bali są estetyczne i stylowe.
Technologia budowania domów z bali ma długa tradycję, wywodzącą się z Podhala. Materiałem do budowy od najdawniejszych lat jest oczywiście drewno iglaste pochodzące z gęsto porośniętych lasami zboczy gór. Budownictwo drewniane na Podhalu ma swoje początki już w wieku XVII i XVIII, kiedy pojawiło się stałe osadnictwo. Prowizoryczne szałasy z biegiem czasu zostały wyparte przez solidne budownictwo przeznaczone na wieloletnią eksploatację – zaczęły powstawać zabudowania gospodarskie. W miarę odkrywania Podhala jako ośrodka turystycznego następował dalszy rozwój budownictwa – domy rosły w potężne pensjonaty. Pierwsze brygady ciesielskie dały początek rozwojowi szkół specjalizujących się właśnie w budownictwie regionalnym.
Dzisiaj obserwujemy powrót do budownictwa drewnianego, a zwłaszcza tradycyjnych domów z bali drewnianych zwanych na Podhalu płazami. Technologia ich wznoszenia nie zmieniła się od dziesiątek lat.
Płazy powstają poprzez rozcięcie na pół (wzdłuż rdzenia) specjalnie dobranych, dorodnych pni. Każda płaza ma dwa końce: starszy (grubszy) i młodszy (cieńszy), a także dwie strony: lewą –zewnętrzną, posiadającą naturalne zaokrąglenie (tzw. oflis) oraz prawą – wewnętrzną, płaską. Stosuje się dwa główne rodzaje oflisu: pełny i częściowo ścięty. Oflis pełny to po prostu połówki pni. Często stosowany w dawnych latach, obecnie powoli wraca do łask ze względu na surowy charakter jaki nadaje budynkom. Płazy z oflisem częściowo ściętym posiadają natomiast równą grubość, co umożliwia ich dokładniejszą obróbkę, a powstały obiekt sprawia wrażenie bardziej dopracowanego.
Wznoszenie domu w tej technologii nie jest proste. Wydawać by się mogło,że ogranicza się do złożenia drewnianych elementów jak klocków. Tak jednak nie jest. Płazy różnią się od siebie długością, szerokością, zbieżnością itd. Każda posiada indywidualne cechy drzewa z którego została wykonana, dlatego umiejscowienie jej w konkretnym miejscu nigdy nie jest przypadkowe. Lata praktyki pozwalają doświadczonemu „budorzowi” wyznaczyć każdej poszczególnej płazie jej miejsce i rolę w powstającym obiekcie. Młodsze końce płazów są układane naprzemiennie ze starymi. Dzięki temu na zwieńczeniu rantów zachowany jest poziom.
Warstwy ścian są łączone w narożach (węgłach) za pomocą skomplikowanych zamków ciesielskich m.in.: zamek podhalański, zamek prosty, zamek węgłowy w jaskółczy ogon, nakładkę prostą, nakładkę prostą dwustronną, jednostronny jaskółczy ogon, na czop. Obróbka tych elementów wymaga dokładności i precyzji, ale to właśnie te charakterystyczne dla tradycji góralskiej rozwiązania nadają domom wyjątkowy charakter. Od jakości wykonania tych połączeń zależy także trwałość domu i warunki cieplne jakie będą w nim panowały.
Nie bez znaczenia dla zachowania odpowiedniej izolacji cieplnej jest też rodzaj użytego drewna. Do budowy ścian stosuje się kilka rodzajów drewna. Najpowszechniejsze i najprostsze w obróbce jest drewno świerkowe. Często stosuje się także jodłę, choć jest bardziej podatna na sinienie i posiada specyficzny zapach. Droższym budulcem jest zdecydowanie modrzew. Drewno modrzewiowe wyróżnia się znacznie większą wytrzymałością i urodą tekstury ( charakterystyczne czerwone zabarwienie). Praktycznie nie poddaje się działaniu wilgoci, a jego ognioodporność dwukrotnie przewyższa ogniotrwałość sosny. Jego żywica posiada naturalne właściwości antyseptyczne i chroni od zarażenia robactwem, co pozwala na wykorzystywanie go bez specjalnej obróbki. Unikalna właściwością tego drewna jest jego zdrowotny wpływ na organizm ludzki (w drewnie modrzewia syberyjskiego zawarte są antyutleniacze spowalniające proces starzenia i powstawanie różnych schorzeń).
Zanim jednak bale trafią na budowę muszą nabrać odpowiednich właściwości. Tarcica jest suszona w naturalnych warunkach przez min. 2,5 roku do czasu osiągnięcia wymaganej wilgotności. Nie jest też niczym impregnowana.
Przerwy szerokości ok. 2 cm pozostawione między balami, uszczelniane są, według starej technologii, wiórem z drewna świerkowego. Dzieli się je na niewielkie porcje i ściśle zwija w tzw. skrątki , które potem wbija się w szpary. Proces ten nazywa się mszeniem, a technika wykonywania warkoczy i ich kształtów przekazywana jest z pokolenia na pokolenie.
Charakterystycznym elementem występującym we wnętrzu tradycyjnych góralskich chat jest „tragarz”, zwany też „sosrębem”. Jest to podciąg biegnący przez środek pomieszczenia. Solidna, zdobiona rzeźbieniami belka, która jest głównym elementem stropu.
fot. Tradycyjne domy z bali drewnianych
Konstrukcję dachu stanowi układ jętkowy z uwagi na użytkowy charakter poddasza. Charakterystyczny, stromy dach podhalański wspiera się na tzw. „rysiach”. Są to wysunięte poza lico ścian końce płazów, na których ułożone jest ozdobne deskowanie okapu, zwane „podsiubitką”. Rysie stanowią także dekorację dachu. Przykład kunsztu ciesielskiego obrazuje fotografia.
Tradycyjnym pokryciem połaci dachowej jest gont drewniany, kiedyś ręcznie szczypany, dziś cięty maszynowo. Gonty to deseczki z drewna iglastego, o przekroju klina, łączone poprzez wsunięcie jednej w drugą, ułożone w równe sory.
Zaletą domów budowanych z płazów jest łatwość demontażu i ponownego montażu. Największym walorem jest jednak ich niepowtarzalny charakter wywodzący się ze staropolskiej tradycji. Grube, ciosane bale nadają elewacjom surowości którą łagodzą bogate, ręcznie wykonywane zdobienia. Dom wykonany w tradycyjnej podhalańskiej technologii to dom dla kilku pokoleń: solidny i wytrzymały o trwałości szacowanej się na 100 – 150 lat. Drewno to jednak nie tylko dobre parametry wytrzymałościowe i ponadczasowe piękno. Dom z bali drewnianych to dom ekologiczny i naturalny w którym oddycha się pełną piersią.
Jeśli szukamy pomysłu na dom, warto zastanowić się nad wykonaniem go z bali drewnianych. Niekoniecznie musi to być dom wzniesiony ściśle według podhalańskiej tradycji, ale zachowujący jej charakter. Współczesna technologia w idealnych proporcjach łączy się z klasyczną formą, dając owoc w formie nowoczesnych rozwiązań projektowych proponowanych przez dzisiejszych architektów.
___
Ponad 100 projektów w naszej bazie projektów – zobacz koniecznie domy z bali
