Jeżyny to krzewy idealne dla miłośników owoców leśnych. Wydają smaczne i bogate w substancje odżywcze oraz witaminy owoce, świetne zarówno do zjedzenia prosto z krzaczka, jak i na przetwory, ale także stają się dekoracją przydomowego ogrodu. Należą przy tym do roślin niezwykle łatwych w uprawie, a przy tym bardzo płodnych, dlatego świetnie nadają się nawet dla amatorów. Podpowiadamy, jak zadbać o sadzonki jeżyn, aby wydały w przyszłości obfite i wartościowe plony.
Jeżyny – skarby lasu w Twoim ogrodzie
Jeżyny (Rubus L.) znane również jako ożyny czy ostrężyny kojarzymy głównie z kwaskowatymi, czarnymi owocami. Jednak, choć wiele osób nie zdaje sobie z tego sprawy, to tak naprawdę nie są one pojedynczym gatunkiem, a bardzo licznym rodzajem roślin z rodziny różowatych. Należą do niego również choćby maliny, które dość znacznie różnią się od swoich kuzynów, nie tylko pod względem smaku, ale i koloru owoców. Zwyczajowo przyjęło się więc, że nazwę „jeżyny” stosuje się raczej w odniesieniu do bardziej typowych gatunków i to im właśnie poświęcimy nasz artykuł.
Krzewy jeżyn szczególnie dobrze prezentują się na działkach i w przydomowych ogrodach wiosną, kiedy pokrywają się niewielkimi białymi lub różowymi kwiatami. Ciekawie wyglądają jednak również jesienią, ponieważ różnokształtne liście nabierają wtedy ciepłych odcieni, od żółtego poprzez czerwony aż po karminowy. Kwitnienie rozpoczyna się zwykle w pierwszej połowie maja, natomiast od lipca do października, w zależności od warunków pogodowych oraz wybranej odmiany, dojrzewają ciemnofioletowe, granatowe lub całkowicie czarne owoce. Wyglądem nieco przypominają maliny, są jednak od nich większe i ciemniejsze a ich skórka bardziej błyszcząca. Charakteryzuje je przyjemny słodko-kwaśny smak, ale także bogactwo zawartych w soczystym miąższu witamin, antyoksydantów oraz składników odżywczych. Świetnie nadają się do domowej produkcji dżemów, soków i nalewek, a także jako podkreślający smak, kwaskowaty dodatek do ciast, lodów i innych deserów.
Jeżyny – uprawa krok po kroku
Aby dobrze rosnąć oraz wydawać smaczne i soczyste owoce, jeżyny potrzebują przede wszystkim słonecznego, osłoniętego od gwałtownych przeciągów stanowiska. Służy im umiarkowanie wilgotna, ale nie podmokła, gleba próchnicza o lekko kwaśnym odczynie (pH około 6), stosunkowo bogata w składniki odżywcze i minerały.
Warto jeszcze przed posadzeniem roślin przekopać podłoże i wzbogacić je dobrze przerobionym kompostem lub obornikiem, a potem raz do roku zastosować nawóz mineralny przeznaczony dla krzewów owocowych. W przypadku przedłużającej się suszy, należy pamiętać także o nawodnieniu roślin, pamiętając jednak, że źle znoszą one nadmiar wody zbyt długo zalegający w glebie
Dobry pomysł to również ściółkowanie terenu wokół roślin. Zastosowanie drobnej kory lub słomy pozwala regulować wilgotność gleby oraz ogranicza konieczność regularnego usuwania chwastów. W rejonach gdzie zdarzają się silne mrozy, jesienią należy dodatkowo owinąć dolne pędy krzewu trzciną lub słomą albo zabezpieczyć je agrowłókniną i usunąć zabezpieczenia dopiero wiosną. Krzewy owocują przeważnie na pędach ubiegłorocznych, dlatego to one wymagają największej naszej troski. Należy zdjąć z podpór, ułożyć na ziemi, a następnie przykryć gałązkami iglaków, słomą bądź agrowłókniną. Wiosną odkrywamy krzew i ponownie kładziemy pędy na podporach.
Najczęstsze choroby jeżyn to przede wszystkim szara pleśń, fuzarioza czy werticilioza. Wśród atakujących je szkodników wymienia się natomiast między innymi kistnika malinowca, kwieciaka, szpeciciela jeżynowca czy przędziorki. W przypadku stwierdzenia tego typu problemów należy przede wszystkim wykonać jak najszybciej oprysk środkiem chemicznej ochrony roślin, a ich mocno porażone części usunąć.
fot. Jeżyna bezkolcowa – uprawa
Jeżyna – sadzonki i przygotowanie do ich uprawy
Jedna z chętniej kupowanych obecnie odmian to jeżyna bezkolcowa. Sadzonki możemy znaleźć zarówno w tradycyjnych sklepach ogrodniczych, jak i zakupić przez internet. Najlepiej wysadzać je do gruntu na wiosnę lub jesienią, zachowując między nimi odległość około dwóch metrów. Jeśli natomiast chcemy uprawiać krzewy w kilku rzędach, powinniśmy zachować między nimi do trzech metrów wolnej przestrzeni. Planując wielkość uprawy, pamiętajmy, że mamy do czynienia z dość szybko rosnącą i ekspansywną rośliną, zajmującą dość sporo miejsca do wzrostu. Niektóre odmiany jeżyn mają bardzo ostre kolce, nie należy, więc sadzić ich blisko ścieżek i miejsc zabaw dla dzieci.
Przed posadzeniem sadzonki należy odpowiednio przygotować glebę. W tym celu usuwamy chwasty, ustalamy odczyn gleby na poziomie pH wynoszącym około 6 oraz zasilamy ją nawozem organicznym. Krzewy sadzimy na głębokości kilkunastu centymetrów, nieco głębiej niż rosły one do tej pory.
Młode sadzonki jeżyn wymagają z naszej strony nieco więcej uwagi niż dorosłe krzewy, jednak otoczone właściwą opieką odwdzięczą się nam obfitym plonowaniem. Podstawowa czynność, o której musimy pamiętać to regularne i dość obfite nawadnianie.
Formowanie i przycinanie jeżyn
Zwykle formuje się jeżyny, rozpinając je na drutach. Między dwoma palikami rozciągamy około dwunastu drutów w odległości 30 cm od siebie. Cała konstrukcja powinna mieć około 2 m wysokości. Dość łatwy sposób prowadzenia roślin to również formowanie pędów w kształcie wachlarza na poziomych drutach. W takim przypadku prowadzimy starsze pędypo jednej stronie krzewu, a nowe umieszczamy drugiej strony. Zbieramy owoce, a pędy owocujące obcinamy przy samej ziemi, resztę natomiast pozostawiamy na następny rok. Często na pojedynczej sadzonce zostaje w ten sposób ę około pięciu najzdrowszych i najsilniejszych pędów, które następnie przywiązuje się je do podpór.
W przypadku uprawy domowej możemy także posadzić je na przykład przy ogrodzeniu. Większość gatunków jeżyn owocuje na pędach dwuletnich, które należy obciąć zaraz po zbiorach.
Najpopularniejsze gatunki jeżyn, w tym jeżyna bezkolcowa to krzewy wieloletnie osiągające długość nawet do pięciu metrów. Aby krzew zbytnio się nie rozrastał, ale za to obficie owocował, można skracać pędy, gdy osiągną około 1,8 mera. Te szczególnie wybujałe możemy obciąć jednak nawet do pół metra długości. Przycinanie jeżyn najlepiej przeprowadzić wiosną, jednak nie bezpośrednio po posadzeniu. Należy pozbyć się przede wszystkim tych części rośliny, które noszą oznaki choroby lub zostały zaatakowane przez szkodniki.
Rozmnażanie wegetatywne jeżyn
Jeżyna, jeżynomalina i inne mieszańce z tej grupy roślin można łatwo rozmnożyć przez odkłady wierzchołkowe. Metoda ta nie osłabia zdolności roślin do owocowania i jest bardzo skuteczna. Polega ona na ukorzenieniu młodego, jednorocznego pędu bez odcinania go od rośliny. Po uprzednim spulchnieniu ziemi i zastosowaniu nawozu wykopujemy niewielki rowek o głębokości około 10 cm. Przy pomocy zagiętych kawałków drutu mocujemy wierzchołek pędu w najgłębszym miejscu rowka, po czym zasypujemy go ziemią, delikatnie ją ugniatając. Na koniec podlewamy jeszcze naszą przyszłą sadzonkę konewką z sitem o dużych oczkach. Po okresie około trzech tygodni z ziemi powinny wyrosnąć korzonki. Na początku jesieni należy odciąć stary pęd, żeby odkład mógł się usamodzielnić. Później, kiedy opadną już liście, ukorzenioną sadzonkę należy wykopać z jak największą bryłą ziemi, uważając, aby jej nie uszkodzić, a następnie przesadzić w miejsce docelowe i obficie podlać.
Jeżyna bezkolcowa – odmiany
Dużą popularnością wśród ogrodników amatorów cieszy się szczególnie jeżyna bezkolcowa (Rubus fruticosus). Uprawa i pielęgnacja jest w tym przypadku szczególnie łatwa, ze względu na brak ostrych kolców. Jeżyna bezkolcowa doskonale nadaje się też do sadzenia w ogrodach, w których przebywają małe dzieci bądź zwierzęta domowe.
Co ciekawe jeżyna bezkolcowa pochodzi bezpośrednio od jeżyny dzikiej, która kiedyś porastała głównie tereny leśne. Dziś jednak w sklepach ogrodniczych znaleźć można jednak liczne odmiany uprawne o różnych terminach kwitnienia i owocowania. Najpopularniejsze z nich to między innymi:
- Jeżyna bezkolcowa Orkan – płodna i odporna na mróz odmiana o smacznych, soczystych owocach. Plony wydaje od sierpnia do końca września;
Jeżyna bezkolcowa Gazda – stosunkowo młoda odmiana. Nie jest w pełni bezkolcowa, jednak jej nieliczne ostre wypustki, nie powinny zbytnio nam przeszkadzać. Na pędach dwuletnich wydaje niewielkie, ale liczne, czarne, połyskliwe owoce w okresie od sierpnia do września. Zbiory należy powtarzać dość często ze względu na dość nieregularne, rozłożone w czasie dojrzewanie. Odmiana ta wykazuje dość dobrą odporność na mróz, dlatego świetnie nadaje się do uprawy w naszym klimacie; - Jeżyna bezkolcowa Thornless Evergreen – mało odporna na mróz, wymagająca corocznego okrywania na zimę, jednak warta naszej uwagi ze względu na smaczne lekko wydłużone owoce, świetnie nadające się zarówno do zjedzenia prosto z krzaczka, jak i sporządzania przetworów czy jako dodatek do deserów;
- Jeżyna bezkolcowa Loch Tay – odmiana bardzo wcześnie dojrzewająca. W sprzyjających warunkach jej stosunkowo duże, jędrne i smaczne owoce nadają się do zbioru już na przełomie czerwca i lipca. Dorosłe krzewy wykazują dość dobrą odporność na mróz i nie wymagają zimą dodatkowej ochrony;
- Jeżyna bezkolcowa Brzezina – popularna polska odmiana, wykorzystywana także w uprawie przemysłowej, ceniona głównie ze względu na dużą odporność. Mało podatna zarówno na oddziaływanie szkodników, jak i oparzenia słoneczne czy przemarzanie. Jej średniej wielkości, smaczne owoce dojrzewają już na początku lipca;
- Jeżyna bezkolcowa Chester – odporna na przemarzanie, wyhodowana w Stanach Zjednoczonych odmiana o wyjątkowo dużych i słodkich owocach;
Malinojeżyna
Mieszaniec powstały ze skrzyżowania dwóch gatunków krzewów należących do rodziny różowatych – maliny właściwej (Rubus idaeus) oraz jeżyny krzewiastej (Rubus fruticosus). Po raz pierwszy malinojeżyna została wyhodowana w połowie XX w. w Szkockim Instytucie Produkcji Roślinnej. Jej charakterystyczne ciemnoczerwone lub bordowe, smaczne i aromatyczne owoce przypominające maliny, są jednak zdecydowanie większe i bardziej wydłużone od nich. Świetnie nadają się zarówno do jedzenia na surowo, prosto z krzaczka, jak również na przetwory czy jako dodatek do ciast i deserów.
Pokrojem roślina zdecydowanie bardziej przypomina jeżynę niż malinę, głównie za sprawą długich, nawet ponad trzymetrowych, wiotkich pędów. Nie wytwarza rozłogów, dlatego rozmnaża się ją przez odkłady. Pędy niektórych odmian pokryte są kolcami podobnie jak u jeżyny, w sprzedaży występują jednak również odmiany bezkolcowe.
Roślina ma nieco większe wymagania bytowe niż gatunki, od których się wywodzi, jednak otoczona odpowiednią troską przez wiele lat obficie owocuje. Preferuje stanowiska jasne i ciepłe, osłonięte od przeciągów, z żyzną, próchniczą i lekko kwaśną glebą. Podobnie jak jeżyna potrzebuje do prawidłowego rozwoju, podłoża lekko wilgotnego, ale nie podmokłego. Nie radzi sobie za to na glebach piaszczystych i jałowych. Najlepiej wysadzać ją do gruntu wiosną lub jesienią, umieszczając nieco głębiej niż rosła w doniczce, a następnie i regularnie podlewać oraz odchwaszczać.
Trzeba pamiętać, że jeżynomalina nie należy do roślin całkowicie odpornych na mróz, dlatego wraz z nadejściem zimy wymaga właściwego zabezpieczenia przed mrozem. Podobnie jak inne krzewy tego typu, krzewy warto ją również ściółkować.
Jeżyny – wyjątkowe i niedoceniane krzewy dla każdego
Jeżyny to grupa roślin zawierająca w sobie wiele gatunków i odmian, wśród których każdy znajdzie coś dla siebie. Warto poświęcić nieco czasu i uwagi, aby wyhodować zdrowy i plenny krzew, którego owocami będziemy mogli cieszyć się przez wiele następnych lat. Coraz więcej decyduje się na to, aby zakupić sadzonki jeżyn do swojego ogrodu, jednak wciąż nie zyskały one w naszym kraju takiej popularności, na jaką zasługują.
