Nazwa fenologia pochodzi od słowa fenomen – zjawisko. Łączy pogodę i zmiany klimatyczne ze zmianami w świecie roślin i zwierząt. Fenologiczne pory roku są wyznaczane przez fazy rozwoju (liści, kwitnienie, rozsiewanie nasion, zrzucanie liści) określonych gatunków roślin. Są one dla ogrodników, rolników bardziej miarodajne niż meteorologiczne pory roku, opierają się na wskazaniach samych roślin.
Na podstawie obserwacji pogody oraz związanych z nią corocznie powtarzających się faz rozwojowych roślin dziko rosnących i uprawnych w Europie Środkowej wyróżnia się 8 fenologicznych pór roku, a mianowicie:
Zaranie wiosny (przedwiośnie) (7II–10IV) Początek tajenia śniegu, kwitnienie leszczyny (Coryllus avelana). Pojawienie się jej długich, żółto pylących męskich kwiatostanów notowane jest przez obserwatorów fenologicznych jako początek przedwiośnia. W tym samym okresie na bezlistnych gałązkach wierzby iwy (Salix caprea) ukazują się srebrzyste kotki a na gliniastych polach i nad brzegami wód pojawiają się koszyczki podbiału (Tussilago farfara), zakwita śnieżyczka przebiśnieg (Galanthus nivalis), krokus spiski (Crocus vernus). W połowie marca w cienistych lasach w zaroślach kwitnie niebiesko przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), kokorycz pełna (Corydalis solida), zawilec gajowy (Anemone nembrosa).Pod koniec marca zaczyna rozkwitać niewysoki o różowych kwiatach krzew wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) ,rusza żyto ozime (Secale cereale). Pod koniec miesiąca przy ciepłej pogodzie zakwitają barwinek pospolity (Vinca minor), fiołek polny (Vinca arvensis), pojawiają się pąki modrzewia, kwitnie olcha czarna (Alnus glutinosa). I żegnaj zimo!! Witaj wiosno!!
Wczesna wiosna (pierwiośnie) (15IV- 16V) Zakwita złocistożółto pierwiosnka lekarska (Primula officinalis). Rozpoczyna się kwitnie czereśni (Prunus avium),gruszy (Pyrus communis), jabłoni (Malus domestica), wiśni (Prunus cerasus), czeremchy (Padus avium), pojawiają się pierwsze liście brzozy brodawkowatej (Betula pendula), buka zwyczajnego (Fagus sylvatica), dębu szypułkowego (Quercus robur), klonu zwyczajnego (Acer platanoides). W warstwie krzewów kwitną w kwietniu porzeczka czarna (Ribes nigrum) i czerwona (Ribes rubrum). Z drzew szpilkowych zakwita modrzew (Larix decidua). Na zieleniejących się gałązkach modrzewi rozwijają się kwiaty męskie o czerwono-złotej lub żółtej barwie oraz czerwonawe żeńskie. W borach szpilkowych spotkamy łany kwitnących na czerwono-zielono borówek (Vaccinium myrtillus).
fot. drzewo
Pełnia wiosny (wiosna) (15V-10VI) Przejawia się zazielenieniem się lasu liściastego, kwitnieniem kasztanowca (Aesculus hippocastanum), bzu lilaka (Syringa vulgaris), głogu (Crataegus monogyna), jarzębiny (Sorbus aucuparia). W ogrodach pojawiają się żonkile, narcyz trąbkowy (Narcissus pseudonarcisus). Kłosi się żyto ozime (Secale cereale), kwitną na niebiesko-fioletowo chabry bławatki (Centaurea cyanus). Na podmokłych łąkach żółcą się słoneczne kwiaty jaskrów. Zwykle w maju kwitnie jaskier płomiennik (Ranunculus flammula) o niewielkich pięciopłatkowych kwiatkach z wieloma pręcikami i jaskier jadowity (Ranunculus sceleratus) o dłoniastych liściach. W zakątkach lasów kwitnie już przytulia wonna (Galium odoratum), w zacienionych jego miejscach zakwita biało gwiazdnica gajowa (Stellaria nemorum).
Wczesne lato (6VI-25VI) W czerwcu w ogrodach i parkach aż kipi od kwiecia. Kwitną byliny kosaćce, lilie białe, piwonie, ostróżki (Delphinium cultorum), silnie pachnące maciejki (Matthiola bicornis). W skrzynkach na oknach pojawiają się petunie. Zakwita Robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia)rozwijając jednocześnie swe pierzaste listki, kwitnie ligustr (Ligustrum vulgare), wilcza jagoda (Atropa belladonna) i zboża: żyto zwyczajne (Secale cereale), pszenica zwyczajna (Triticum vulgare). W lasach pojawiają się biało żółte baldachy bzu czarnego (Sambucus nigra), dojrzewają poziomki (Fragaria vesca)
Lato (pełne lato) ( 25 VI-22 VIII) Kwitną lipy (Tilia cordata), kończą się truskawki, dojrzewa żyto ozime i zaczynają się żniwa, dojrzewają owoce bzu lekarskiego (Sambucus nigra) i jarzębiny (Sorbus aucuparia). Końcem sierpnia pojawiają się owoce jeżyny (Rubus fruticosus),malin (Rubus idaeus) jak również wczesnych odmian jabłoni i gruszy. Kwitnie trzcina pospolita (Phragmites australis) tworząc zarośla okalające jeziora szerokim pasem.
fot. kwiaty
Wczesna jesień (1IX-15X) Zakwitają wrzosy (Calluna vulgaris). Dojrzewają owoce kasztanowca (Aesculus hippocastanum),ligustru i oczywiście jabłoni, gruszy, śliwy. W lasach czerwienieją owoce borówki brusznicy (Vaccinium vitis-idaea). To czas siania żyta ozimego i wykopki ziemniaków. Początkiem października kwitnie zimowit jesienny (Colchicum autumnale) powoli zaczynają żółknąć liście lipy drobnolistnej (Tilia cordata) i klonu (Acer platanoides)
Jesień (15X-30XI) Zmienia się barwa i opadają liście kasztanowca,brzozy brodawkowatej, klonu zwyczajnego. Po ogrodach już prawie nie ma kwiatów. Barwne owoce utrzymują się na niektórych krzewach ozdobnych. Widać więc czerwone owoce jarzębin, berberysów (Berberis vulgaris), irgi (Cotoneaster horizontalis), czarne dzikich bzów. W listopadzie dojrzewają wreszcie cierpkie szyszkojagody jałowca (Juniperus communis). Na sosnach i świerkach dojrzewa reszta nasion.
Zima!! Okres spoczynku roślin. Można ja podzielić na przedzimek ziemia nie jest wtedy trwale zamarznięta (30XI-8XII). Pełnia zimy (8XII-1II) okres trwałego zamarznięcia gruntu i spodzimek (7II-1III) trwały zanik okrywy śnieżnej.
Materiał roślinny do obserwacji fenologicznych jest bardzo obszerny. Naukowcy sporządzają specjalne mapy fenologiczne, które mają pomagać w różnego rodzaju charakterystykach agroklimatycznych. Przeciętnemu ogrodnikowi fenologiczne pory pomagają zorientować się, kiedy siać, sadzić, ochraniać przed mrozem i zbierać plony. Każdy może opracować własne terminy oparte na indywidualnej obserwacji przyrody.
